کوتاه درباره نمایش «گرگ و میش»، روایتی از یک واقعه تاریخی

الهام ظریفیان | شهرآرانیوز مناسبت‌های مذهبی همواره فرصت‌های خوبی برای جامعه تئاتر مشهد بوده اند تا از ظرفیت‌های بالقوه هنر‌های نمایشی در انتقال مفاهیم مذهبی استفاده کنند. شش سالی است که گروه نمایشی «ماهو» در دهه فاطمیه و ماه محرم به اجرای نمایش‌هایی حرفه‌ای با محتوای مذهبی می‌پردازد. این گروه در دهه فاطمیه امسال تئاتر «گرگ و میش» را برای اجرا در سالن اصلی تئاترشهر آماده کرده است که تا سوم دی در دو نوبت زمانی ۱۷:۴۵ و ۱۹:۴۵ روی صحنه می‌رود. به همین بهانه، با نویسنده و کارگردان این نمایش گفت وگویی انجام داده ایم که‌ می‌خوانید.

تحولات غزه، ایده اصلی «گرگ و میش»

سیدمحمدحسین رضوی شش سال است که با گروه نمایشی «ماهو» همکاری می‌کند و اکنون سرپرست نویسندگان این گروه است. نمایشنامه‌های این گروه در دو قالب سوگ خوانی و نیز به صورت تئاتر در محرم، صفر و دهه فاطمیه اجرا شده اند.

وی که متن نمایشنامه‌های «گرگ و میش» و «زخم» را با همکاری حسین رمضانی نوشته است، درباره محتوای این اثر می‌گوید: یک درام کنجکاوانه است که قهرمان اصلی آن طی سفرش با تحولات مختلف جامعه اسلامی در زمان حکومت خلیفه سوم آشنا می‌شود و درنهایت در جنگ صفین به شهادت می‌رسد.

رضوی درباره شیوه نگارش نمایشنامه در گروه «ماهو» می‌گوید: مدتی پیش از نگارش، مسئله و دغدغه روز جامعه را رصد و بر اساس آن طرحی را متناسب با یکی از مناسبت‌های ایام فاطمیه یا محرم تهیه می‌کنیم. امسال با توجه به ماجرا‌های پیش آمده در حمله رژیم صهیونیستی و مقاومت مردم غزه، به مفهوم مبارزه رسیدیم و با طرح کردن شعار «تو می‌توانی مبارزه کنی، پس به اندازه خودت مبارزه کن»، بر آن شدیم نگاهی به دوره تاریخی حکومت خلیفه سوم بیندازیم و ببینیم چه اوضاع و احوالی بر مردم در آن دوران گذشته است. به این نتیجه رسیدیم خیلی از اتفاقات تلخ آن دوره به دلیل مبارزه نکردن و پای کارنبودن و عافیت طلبی مردم رخ داده است؛ بنابراین داستان را با ماجرای تبعید ابوذر به ربذه شروع کردیم و درنهایت به جنگ صفین رسیدیم.

این هنرمند ادامه می‌دهد: تئاتر «گرگ و میش» قرار است لزوم حرکت و پویایی را به مخاطب گوشزد کند و به او بگوید دشمن فقط در جنگ نظامی برابر شما قرار نمی‌گیرد و ممکن است در جبهه‌های مختلف به جنگ شما بیاید. در این داستان شما جوانی را‌ می‌بینید که با اتفاقات و ماجرا‌هایی که در سفر برایش اتفاق می‌افتد، خیلی شبیه به جوان‌های امروزی است.

او دچار تحولاتی می‌شود که شبیه به تحولات زمان ماست. باید از خیلی از تعلقات خود دل بکند و به بسیاری از آن‌ها پشت کند. ما در این نمایش به مخاطب می‌گوییم که در همه زندگی در حال مبارزه کردن باشد و به جبهه‌های مختلفی که امکان دارد دشمن به آن‌ها نفوذ کند، حواسش باشد. باید مانند یک قهرمان به سمت حقیقت حرکت کند و هر مانع بر سر راهش را کنار بزند.

رضوی درباره تفاوت این تئاتر با کار‌های قبلی گروه می‌گوید: امسال اولین بار یک گروه فرم حرفه‌ای تشکیل دادیم که در صحنه‌های مختلف نمایش، حرکات فرمی را متناسب با قصه نمایش انجام دهند. همچنین یکی از اتفاقات مهم امسال این است که کارگردانی به یکی از اعضای گروه محول شده است. به جز بخش بازیگری که در آن از بازیگران تئاتر مشهد دعوت شده است، تقریبا می‌توان این کار را حاصل تلاش بچه‌های گروه «ماهو» دانست.

در ادامه حتما بخوانید تئاتر و گسترش فرهنگ فاطمی

ظرفیت‌های روایی زندگی حضرت زهرا (س)

او با اشاره به منابع گوناگون ازجمله کتاب‌های «تاریخ‌مدینه دمشق»، «تاریخ خلفا»، «الغارات»، «سیره‌امام علی (ع)» و «نهج البلاغه» که در نگارش نمایشنامه استفاده شده است، می‌گوید: تمرکز گروه ما اکنون بر آثار آیینی مذهبی است، اما در چشم اندازش این را‌ می‌بیند که در حوزه تولید و اجرای تئاتر‌های اجتماعی هم وارد شود و کم کم مسیری را باز کند که در طول سال کار‌های متفاوتی ارائه بدهد و تولیدات آن فقط به مناسبت‌های مذهبی و آیینی معطوف نباشد.

رضوی درباره ظرفیت‌های دراماتیک زندگی حضرت زهرا (س) در هنر‌های نمایشی می‌گوید: در دوره زندگی حضرت فاطمه (س) به ویژه در اواخر عمر ایشان، اتفاقات اجتماعی و سیاسی جدی در دنیای اسلام رخ داد که تحولات مهمی را رقم زد و‌ نمی‌توان ساده از کنار آن‌ها گذشت؛ ازجمله اتفاقاتی که پس از رحلت پیامبر (ص) افتاد. تحلیل‌های گوناگونی درباره این اتفاقات وجود دارد، اما یکی از تحلیل‌های مهم به تبعات تنهاگذاشتن امیرالمؤمنین (ع) اشاره می‌کند.

طبق این تحلیل شهادت حضرت زهرا (س) و مظلوم واقع شدن امیرالمؤمنین (ع) حاصل مبارزه نکردن و عافیت طلب بودن مردم است. ما در این کار ریشه‌های زندگی به سبک فاطمی را در تاریخ جست وجو کرده ایم. این کار فقط تاریخی نیست و تلنگری به جامعه اسلامی امروز می‌زند. تئاتر، سینما و هنر‌های نمایشی با ظرفیت داستانی قوی خود به خوبی می‌توانند این مفاهیم را به مخاطب القا کنند. این خاصیت هنر‌های نمایشی است که حرفش به دل مخاطب می‌نشیند.

بهره نمایشی از شخصیت ابوذر

امیرمحمد اصغری، کارگردان نمایش «گرگ و میش»، سال هاست با گروه «ماهو» همکاری می‌کند. او در تئاتر قبلی این گروه با عنوان «زخم» تهیه کننده بود و «گرگ و میش» دومین تجربه کارگردانی اش پس از نمایش «در‌های کج» است. او البته در چند کار سوگ خوانی این گروه تجربه خوانش گردانی را نیز دارد.

این هنرمند از ضرورت منفعل نبودن جامعه اسلامی به عنوان ایده اصلی تئاتر «گرگ و میش» یاد می‌کند و‌ می‌گوید: در مسائل پیش آمده برای غزه می‌دیدیم برخی مردم یا بی تفاوت اند یا نحوه صحیح واکنش را‌ نمی‌دانند. ایده ما این بود که بگوییم هرکسی می‌تواند به سبک خودش کاری انجام دهد. الزامی ندارد که حتما همه به غزه اعزام شوند. ما شخصیت ابوذر را که یکی از چهره‌های مبارز صدر اسلام بود و مبارزات سیاسی و اجتماعی اش معروف است، محور کار قرار دادیم.

او می‌افزاید: داستان درباره پسری است که از روم برگشته و به تناقضاتی برخورده است. او تشریفات و زرق وبرق‌هایی را که در کلیسا‌ها و کاخ‌های روم دیده بود، عینا در جامعه اسلامی آن دوره مشاهده می‌کند. او در مراسمی در کاخ خضرا با ابوذر که اعتراض خود را اعلام می‌کند، آشنا می‌شود و دنبال او‌ می‌رود. پدر این پسر از فرماندهان معاویه است. معاویه پدر را فرامی خواند و در ادامه مبارزاتی توسط او علیه معاویه شروع می‌شود. او درنهایت در رکاب امام علی (ع) در جنگ صفین شهید می‌شود. در این داستان مدل‌های مختلف مبارزه نمایش داده می‌شوند.

این هنرمند مشهدی با اشاره به تفاوت‌های «گرگ و میش» نسبت به کار‌های قبلی گروه «ماهو» می‌گوید: داستان این کار با کار‌های قبلی گروه تفاوت دارد و سعی شده است در شیوه کارگردانی و اجرا از روش‌های تئاتر روز دنیا استفاده شود. اصغری با بیان اینکه تئاتر «گرگ و میش» به صورت رایگان در سالن اصلی تئاترشهر به نمایش درمی آید، می‌گوید: پارسال تجربه اجرا در سالن اصلی را داشتیم و با بازخورد‌های خیلی خوبی روبه رو بودیم؛ به گونه‌ای که هرشب همه صندلی‌های سالن رزرو می‌شد.

تئاتری که پیچیده نیست

او با بیان اینکه عموم مردم مخاطب «گرگ و میش» هستند، می‌گوید: این تئاتر دارای روایت ساده‌ای است. برخلاف خیلی از تئاتر‌هایی که مخاطبشان قشر روشن فکر هستند، ادبیات پیچیده‌ای ندارد که عموم آن را درک نکنند و صحنه پردازی هایش برای مردم معمولی باورپذیر است. اصغری به ظرفیت تئاتر در انتقال مفاهیم دینی اشاره می‌کند و‌ می‌افزاید: رهبر معظم انقلاب درباره تئاتر گفته اند تئاتر یک منبر است، بلکه فراتر از یک منبر. تئاتر ظرفیت بالایی در انتقال مفاهیم دینی دارد، اما مسئله این است که این ظرفیت را‌ نمی‌شناسیم.

نظام‌های ایده پردازی در جریانات تئاتر کشور نظام‌های درستی نیستند. برخی کار‌ها از کار‌های غیرمذهبی ایده می‌گیرند و توجهی به مذهب ندارند. او درباره برنامه‌های آینده گروه «ماهو» می‌گوید: اکنون تمرکز ما بر مضامین مذهبی است. هرسال دو کار انجام می‌دهیم و دوست داریم به دیگرحوزه‌ها نیز بپردازیم، ولی تولید تئاتر کاری زمان بر و ظرفیت‌های ما محدود است.